6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 Sayılı Çek Kanunu ile düzenlenmiş ve ödeme aracı olarak kullanılan çek, bir kambiyo senedi türüdür. Türk Ticaret Kanunun 795’inci maddesine göre “(1) Çek görüldüğünde ödenir. Buna göre aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir. (2) Düzenleme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.” Anılan Kanun maddesinde çekte vade olmayacağı belirtilmişse de ticari hayatta çeklerin üzerine ileri tarih atılarak kullanıldığını göz önüne alan kanun koyucu, Çek Kanunu’nun geçici 3’üncü maddesi ile “31/12/2023 tarihine kadar, üzerine yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.” düzenlemesini getirmiştir. İlgili uygulama 7491 Sayılı Kanun ile 31.12.2025 tarihine kadar uzatılmıştır. Böylece uygulamada “suni vade” yaratılarak kullanıldığı bilinen çeklerin, kredi aracı olarak kullanılmasına Kanun da geçici düzenlemeler ile müsaade etmektedir.
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan ileri tarihli çeklerin bedellerinin ibraz tarihinde bankada karşılığının bulunması beklenmektedir. Çek Kanununun 5’inci maddesine göre kanuni ibraz süresinde bankaya ibraz edilen çeklerin karşılığının olmaması halinde, “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren hakkında adli para cezası ve adli para cezasının ödenmemesi halinde genel hükümlere göre hapis cezası öngörülmüştür. “Karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması halinde, bu tüzel kişinin mali işerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böylesi bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler, çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlüdür.
Çek Kanununda çekin karşılığını bulundurmaktan sorumlu olan kişiler ve çekin karşılığı olmaması halinde uygulanacak yaptırımlar açıkça düzenlenmiş olmasına karşın; çekin kanuni ibraz süresinin konkordato sürecine denk gelmesi halinde sorumluluğun nasıl belirleneceğinin ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir.
Mahkemeden konkordato talep eden borçlu tüzel kişilerin mahkemeye başvurmadan keşide ettiği veya geçici mühlet kararı öncesinde keşide ederek alacaklıya teslim ettikleri, gerek ticari defter ve kayıtlarında gerekse konkordato projesinde yer alacak olan ileri tarihli çeklerin geçici mühlet kararı ile başlayıp konkordatonun tasdiki veya reddi ile sonuçlanan konkordato yargılaması süreci içinde bankaya ibrazında karşılıksız çıkması halinde, Çek Kanunu’nun 5’inci maddesi kapsamında cezai sorumluluklarının devam edip etmeyeceğinin tespiti açısından; açılan ceza davalarında, devam eden konkordato yargılaması süreci, 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunun 218’inci maddesi gereği “bekletici sorun” yapılmak suretiyle karara bağlanması gerektiği içtihat edilmiştir. Burada ceza yargılaması, borçlu tüzel kişi hakkında yürütülen konkordato yargılamasının konkordato tasdiki ile sonuçlanmasına ve konkordatonun herhangi bir nedenle reddedilmesine göre sonuçlanacaktır.
Nitekim bu husus Yargıtay kararlarında [1] [2] şöyle değerlendirilmektedir:
- Çek hesabı sahibi tüzel kişi hakkında konkordatonun tasdikine karar verilirse; konkordato kararıyla birlikte konkordato anlaşması da kesinleşecektir. Bu kapsamda sonuçları yeniden belirlenecek olan suça konu çekin, ibraz tarihinden sonra suçun konusunu oluşturan zorunlu unsurları sahip bir çek olmaktan çıkması karşısında borçlu tüzel kişi yetkilisi olan sanıkların cezai sorumluluklarından söz edilemeyecektir.
- Çek hesabı sahibi tüzel kişi hakkında konkordatonun herhangi bir nedenle reddine karar verilirse; bekletici sorun kararın kaldırılmasıyla ceza yargılamasına devam edilecektir. Ceza yargılamasında, konkordato yargılaması sürecinde hangi işlerin şirket yöneticileri tarafından hangi işlerin konkordato komiseri tarafından yapılacağına ilişkin verilen kararlar gözetilir. Bu durumda,
- Konkordato yargılamasını yapan mahkemece, konkordatonun reddi kararına kadarki süreçte, çek hesabı yönetimi, bu hesaba para aktarma, çek hesabı üzerinde tasarruf etme gibi yetkilerin şirket yönetim organından alınıp komisere verilmesi yönünde bir karar verilmişse ve bankaya ibraz edilen çek, komiserin yetkili olduğu dönemde karşılıksız çıkmışsa; bu durumda borçlu tüzel kişi yetkilisinin Çek Kanunu’nun 5’inci maddesi gereği cezai sorumluluklarının devam etmeyeceği,
- Konkordato yargılamasını yapan mahkemece, konkordatonun reddi kararına kadarki süreçte, çek hesabı yönetimi, bu hesaba para aktarma, çek hesabı üzerinde tasarruf etme gibi yetkilerin şirket yönetim organından alınıp komisere verilmesi yönünde açık bir karar verilmemişse, bu konudaki tüm yetkiler tüzel kişi yetkililerinde olacağından, söz konusu kişilerin bu süreçte bankaya ibraz edilen ve karşılıksız çıkan çekten dolayı Çek Kanunu’nun 5’inci maddesi gereği cezai sorumluluklarının devam edeceği takdir edilir.
Yine bankacılık uygulamalarında karşılaşılan ve yargı kararlarına [3] yansıyan bir diğer mesele ise, konkordato sürecinde kanuni ibraz süresine uygun olarak ibraz edilen çek hakkında “karşılıksızdır” işlemi yapılması yerine çek arkasına konkordato şerhi düşülmesidir. Bu durum konkordato yargılamasını yürüten mahkemece çeklerin ibrazı halinde banka tarafından “karşılıksızdır” işlemi yapılmamasına ilişkin bir ihtiyati tedbir kararı verilmesinden kaynaklanabilmektedir. Bu durumda banka tarafından mahkeme kararı çekin arkasına şerh edilerek çek hamiline iade edilebilmektedir. Yargıtay kararlarında çekin arkasında konkordato şerhinin işlendiği durumlarda da, Çek Kanunun 5’inci maddesi kapsamında sanık yönünden cezai sorumluluğunun devam edip etmeyeceğinin tespiti açısından, ilgili şerhe konu konkordato tasdiki yargılaması sürecinin mahkemeden sorulup yargılama sürecinin devam ettiğinin anlaşılmasıyla 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 218’inci maddesi gereği “bekletici sorun” yapılması gerektiği ifade edilmiştir. Konkordato tasdiki yargılamasını yapan hukuk mahkemesince verilecek kararın sonucuna göre sanığın hukukî durumunun tayin ve takdiri gerekmektedir.
Sonuç olarak, konkordato mühleti öncesinde ileri tarihli (post-dated) düzenlenen çekin karşılıksız kalması haline istinaden yürütülen karşılıksız çek keşide etme suçu yargılamalarında, konkordato dosyasının bekletici sorun yapılması gerekmekte ve konkordato yargılaması sonucuna göre çekin karşılığını bankada bulundurması gereken kişiler hakkında hüküm kurulmalıdır.
[1] 7. CD 2022/7209 E. 2024/2493 K. 05.03.2024 T. (https://lib.kazanci.com.tr)
[2] 19. CD. 2019/23974 E. 2019/9339 K. 10.06.2019 T. (https://lib.kazanci.com.tr)
[3] 7. CD 2021/13179 E. 2022/2225 K. 20.02.2022 T. (https://lib.kazanci.com.tr)